TOPALLIĞA NEDEN OLAN FAKTÖRLER !!!

 

Süt sığırlarında topallıkların yaklaşık %90 ‘ı ayak hastalıklarına bağlı oluşur; bunların da %85’i arka ayakların lateral tırnaklarında şekillenir. Ayak hastalıkları “enfeksiyöz ayak hastalıkları” ve “boynuz ve canlı tırnak lezyonları (BCTL)”olmak üzere iki ana grupta incelenebilir. Enfeksiyöz ayak hastalıkları daha çok hijyen problemi ile ilgilidir. BCTL ise multi - faktoriyel etiyolojiye sahiptir. Günümüzde BCTL’ ye bağlı oluşan topallıkların etiyolojisinde doğum sürecinin hayvana olan etkileri, günlük yatma ve ayakta durma süresi, beton zeminler, ayak ve tırnak hijyeni ve sürü yöntemi gibi faktörler ön planaçıkmaktadır. Tüm bu faktörler tırnakları hem içinden hem de dışından zayıftatarak travmalara açık hale getirir. Hatalı beslemeye bağlı gelişen subakut ruminal asidoz (SARA) önemli bir topallık sebebi olmakla birlikte, modern sığır yetiştiriciliğinde topallık sebebi olarak primer önemini yitirmektedir.

Ayak hastalıklarının oluşumunda hazırlayıcı ve yapıcı birçok etiyolojik faktör etkili olur. Genellikle birkaç etiyolojik faktörün birlikte etkimesiyle ayak hastalığı oluşur.Bunların bilinmesi ve ortadan kaldırılması, ayak hastalıklarının ve buna bağlı oluşacak ekonomik kayıpların önlenmesi  bakımından çok önemlidir.

Topallığa neden olan faktörleri üç ana başlıkta toplamak mümkündür. Bunlar;

• Hayvana ait faktörler: Yaş, gebelik ve laktasyon dönemi, ineğin daha önce geçirdiği hastalıklar,vücut kondüsyon skoru (VKS) ve genetik yatkınlık
• Çevresel faktörler: İnek konforu, ayak ve tırnak hijyeni, inekler arasındaki sosyal baskınlık, sıcaklık stresi, çiftlik içi inek hareketleri, rasyon ve fonksiyonel tırnak kesimi,
• Yönetimsel faktörler: Hayvan seçimi, kayıt sistemi, işletme içinde hayvan hareketlerinin yönetimi, enfeksiyon kontrolü, besleme hayvan sayısının fazla olması, gezinti alanları ve yürüme yollarının kullanımı, hayvan nakilleri,

 

Yaş: Ayak hastalıkları 3-6 yaşları arasında daha çok görülür. Ancak bazı hastalıklar genç bazıları da yaşlı sığırlarda daha çok görülür. Örneğin;Digital dermatitis (DD) daha çok genç hayvanlarda, taban ülseri ve beyaz çizgi hastalığı ise ileriki yaşlarda daha çok oluşur.

Irk ve Cinsiyeti:Bazı sığır ırklarında bazı ayak hastalıklarına karşı kalıtsal bir duyarlılık vardır. Örneğin; Jersey ve Holstein ırkı hayvanlarda laminitis, Hereford ve Simental ırkı hayvanlarda interdigital hiperplazi daha çok görülür. Holstein ırkı ineklerin topallıklara karşı daha duyarlı olduğu bildirilmiştir.

Kalıtım: Ayak hastalıklarında kalıtsallık oranı diğer hastalıklara göre düşüktür. Ancak ayak, tırnak bacağın yapısal özelliklerine ilişkin kalıtsallık oranı oldukça yüksektir. Sindaktili (syndactyly), polidaktili (polydactyly), ektrodaktili (ectrodactyly) vb gibi tırnak anomaliler konjenitaldir.

Bazıları ise hayvanın yaşının ilerlemesi ve diğer etiyolojik faktörlerin etkimesiyle gelişir. Örneğin; interdigital hiperplazi (limax) gaga tırnak, makas tırnak, geniş ve yayvan tırnak, tribüşon tırnak gibi bazı tırnak deformasyonları ve ekstremitelerde görülen bazı duruş bozuklukarı gibi. Birçok ayak hastalığının oluşumunda kalıtsal nitelikli bacak ve Tırnak bozuklukları etkili olur. Bu tür kalıtsal nitelikli bozuklukların fazla görüldüğü hayvanlar damızlıktan çıkarılmalıdır. Yüksek süt verimi ile DD, taban ülseri ve beyaz çizgi hastalığı arasında genetik bir bileşenin olduğu bildirilmiştir.

Doğum süresi: Süt sığırlarında gebeliğin son döneminde, doğum ve laktasyonla birlikte çok öenmli hormonal ve fizyolojik değişiklikler meydana gelir. Bu dönemde hayvanlar, hem içinde bulundukları özel durum hem de özellikle beslenme ve yaşadıkları çevre şartlarının olumsuzluklarından daha çok etkilenirler. Gebeliğin son aylarında ve doğumdan sonraki ilk 3-5 ay içerisinde, ayak hastalıkları insidensi artar. Bunda doğum sürecinde tırnak içinde oluşan değişiklikler ve çevresel faktörler etkili olur. Buzağılama döneminde tırnak sağlığını etkileyen faktörleri şu şekilde sıralamak mümkündür:

*Tırnağın canlı dokusunda dolaşımın bozulması,

* Tırnak üretiminin azalması ve durması,

* Tırnak aşınmasının artması,

* Tırnağın asıcı bağ sisteminin gevşemesi ve tırnak içindeki 3.falanksın hareketliliğinin artması,

* Vücut kondisyon skorunun (VKS) düşmesi ve ökçe yastığının kalınlığının azalması,

* İmmunsupresyon ve puerperal hastalık riskinin artması,

* Yatma süresinin azalması,

* Ani rasyon değişiklikleri,

* Hayvan hareketleri ve sosyal baskınlık.

Gebeliğin son dönemlerinde vücut ağırlığındaki artış özellikle arka ayaklarda hastalık oluşumu bakımında predispoze faktör olarak etkir. Yine bu dönemde kandaki kalsiyum ve protein düzeyinde düşme olur. Özellikle serum ve protein düzeyinin düşmesine bağlı olarak inguinal bölge, meme ve bacaklarda ödem oluşur. Ödem, bacak ve ayağın kan dolaşımını olumsuz etkiler. Bu durum ayak canlı dokusunun oksijensiz kalmasına ve kalitesiz tırnak üretimine yol açar. Doğum sonrasında sık görülen bazı akut toksik hastalıklar (metritis, endometritis vb) ve ani ahır ve yem değişiklikleri de bu dönemde ayak hastalıklarının artmasına neden olur.